Stress bij de kat

Stress bij de kat

Dat stress en ook chronische stress voor mensen schadelijk is, dat is algemeen bekend. Maar stress bij uw huisdier is net zo onwenselijk. Net als bij de mens kan stress zorgen voor problemen met de gezondheid.

Nu is de ene kat de andere niet en zijn er bange katten en dappere katten. Wat voor de een veel stress oplevert hoeft voor de ander niet voor problemen te zorgen. Vaak zal men pas, wanneer de gezondheid gecompromitteerd wordt, gaan kijken naar stress als boosdoener bij gezondheidsproblemen.

Stress roept meestal een negatief beeld op. Toch is dat niet helemaal terecht. Een stressreactie is een normale, onmisbare, natuurlijke functie van het lichaam die ervoor zorgt dat de kat goed kan reageren in bepaalde “gevaarlijke”situaties. Het sympathisch zenuwstelsel wordt geactiveerd waardoor de vecht- of vluchtreactie (“fight or flight”) in werking treedt. Hierbij worden hormonen zoals (nor-) adrenaline en cortisol geproduceerd. Deze hormonen zorgen er voor dat de bloeddruk stijgt, de hartslag en longcapaciteit toenemen en de bloedvaten naar hersenen, spieren, en kransslagader verwijden. Verder wordt de stollingsfactor in het bloed verhoogd wat ervoor zorgt dat wonden zich sneller dichten.

Adrenaline en cortisol zorgen er ook voor dat er meer glucose beschikbaar komt als extra brandstof voor de spieren. Daarbij vernauwen de bloedvaten naar de huid, nieren en spijsverteringsorganen zich en komt de spijsvertering bijna helemaal stil te liggen. Kortom, het lichaam raakt in staat van paraatheid en is klaar voor actie!

De stressreactie van het lichaam vergroot zo de overlevingskansen van de kat. Wanneer de kat veel- of zelfs constant onder deze hoogspanning staat gaat dit ten koste van de gezondheid van de kat.

Meer specifieke stressadviezen vindt u op de pagina adviesbrieven kattengedrag.

Uitingen van stress en conflictgedrag

Stress kan zich bij katten op verschillende manieren uiten. Bij acute stress kunnen er fysiologische reacties zoals een snelle ademhaling, gespannen spieren en verwijde pupillen zichtbaar zijn. Ook kunnen er gedragsmatige reacties optreden die conflictgedragingen worden genoemd. Hierbij ervaart de kat een conflict tussen een interne behoefte en de omgevingssituatie. Uitingen van conflictgedrag kunnen zijn: het aflikken van neus en bekje, plotseling krabben of likken van het lichaam, uitschudden, gapen en het heffen van een voorpootje. Het gedrag is een poging om een uitweg te vinden in moeilijke situaties. Langdurige activering van het stresssysteem, ofwel chronische stress, kan resulteren in vermindering van de eetlust, diarree of overgeven, maar ook leiden tot passiviteit en minder variatie in gedrag. Gestreste katten exploreren, spelen en wassen zichzelf vaak minder, en kunnen hun belangstelling voor interactie verliezen.

Continu stilzitten, naar elkaar kijken en langzaam bewegen in elkaars bijzijn, kan bij katten die in een groep leven ook een indicator zijn van chronische stress. Opvallend is ook de neiging zich te verstoppen, bijvoorbeeld onder het dekbed.

Gestreste katten hebben een verhoogde alertheid; gestreste katten zijn behoedzaam, waakzaam en schrikken sneller van “normale” prikkels. Vaak is er bij deze katten geen sprake van echte slaap maar van geveinsde slaap. Een toename van agressie kan ook op chronische stress duiden. Stress vermindert de impulscontrole waardoor een kat impulsiever wordt en eerder geneigd is om agressie in te zetten. Omdat ook de alertheid toeneemt kan zelfs een lichte aanraking al als bedreigend worden ervaren en resulteren in een agressieve reactie.

Abnormaal gedrag en aangeleerde hulpeloosheid

Veel van de hierboven beschreven gedragingen, zoals het zich verstoppen of agressie, zijn erop gericht om de stressvolle situatie onder controle te krijgen.

Als het de kat niet lukt om de stress door zijn eigen gedrag te reduceren is er ook een kans dat de kat zogenaamd abnormaal gedrag of aangeleerde hulpeloosheid ontwikkelt. Abnormaal gedrag is gedrag dat doelloos lijkt, niet op zijn plaats is op het bewuste moment of continu herhaald wordt, zoals bijvoorbeeld het excessief likken van de vacht, het gapen maar ook de bek aflikken of smakken. Dit gedrag biedt het dier een pauze of ontsnappingsmoment in een “moeilijke” situatie.

Heeft mijn kat stress?

Bijna iedere kat ervaart wel een bepaalde mate van stress. Met name bij aanhoudende- en of steeds terugkerende stresssituaties ontwikkelen zich problemen.

Niet bij elke kat kun je even gemakkelijk stress herkennen. Hieronder een aantal stressindicatoren:

• Favoriete slaapplekken: heeft de kat voorkeur om op hoge plaatsen, bijvoorbeeld bovenop de kast, te slapen dan kan dit duiden op stress. De kat ligt veilig buiten bereik. Dit kan duiden op een onveilig gevoel op de grond of bank of lager gelegen gebieden enz. De kat kan mensen of andere huisdieren uit de weg willen gaan en daarom op bepaalde plekken gaan slapen. Het gebrek aan veiligheid kan stress opleveren.

Ook is een druk huishouden met kinderen en of veel- of vaak visite niet voor iedere kat weggelegd.

• Veranderde omgevingsfactoren: Wanneer er in de vertrouwde omgeving veranderingen plaatsvinden zoals de komst van een baby of samenwonen met een (nieuwe) partner, een nieuw- of veranderd interieur, een verhuizing naar een ander huis, een verbouwing aan het huis of tuin zijn allemaal factoren waar de kat stress van kan ondervinden. Zelfs wanneer er in uw buurt nieuwe katten komen wonen kan de bestaande hiërarchie in de buurt verstoren en leiden tot stress.
• Onderlinge verstandhoudingen of veranderde hiërarchie tussen de aanwezige huisdieren onderling kan parten spelen. We zien dit met name bij dieren die door verminderde weerstand of ziekte anders in de rangorde komen te staan. Bestaande groepen kunnen veranderen van samenstelling of een dier valt buiten de bestaande groep.
• Onderlinge agressie tussen katten in huis kan heel passief en subtiel zijn en toch veel stress opleveren, zo kan alleen al het op afstand staren door een kat voldoende zijn om de andere kat een zeer onveilig gevoel te geven. Dit gedrag is voor eigenaren soms nauwelijks zichtbaar.

Op onderstaande foto’s het typisch beeld van stress-likken.

Wat kun je merken aan de kat?

• Lichaamshouding: de lichaamshouding kan veel verraden, heeft de kat altijd een actieve houding dan doet de kat dit om bij het minste of geringste weg te kunnen rennen (vluchten) Deze dieren zullen weinig echt lekker ontspannen gaan liggen maar altijd waakzaam blijven
• De ogen nooit helemaal sluiten tijdens het slapen duidt op waakzaamheid en dus ook op een bepaalde mate van onveilig voelen
• Terugtrekken op hoge plaatsen (op de kast) of op andere rustige afgelegen plekken.
• Ruzie maken met de andere huisdieren
• Agressie tonen naar andere dieren en mensen
• Onnodig veel gapen
• Veel likken, tot kaalheid aan toe door overmatig poetsgedrag
• Schokken met de huid
• Naast de kattenbak plassen of op vreemde plekken in huis plassen, sproeien in huis
• Vaker buiten zijn omdat binnen zijn te veel stress oplevert
• Vaker binnen zijn omdat buiten zijn te veel stress oplevert
• Laag bij de grond lopen

Katten onderling en groepen

Twee of meer katten die alles samendoen – tegen elkaar aan slapen, tegelijk uit één bakje eten, elkaar wassen etc. – worden beschouwd als één groep. Zij zullen er geen moeite mee hebben een voerbak of kattenbak te delen. Katten hoeven niet vechtend gezien te worden om te kunnen bepalen dat ze niet tot dezelfde groep behoren! Het kan zijn dat ze elkaar redelijk tolereren, maar als ze niet samen slapen, eten en wassen, dan vormen ze afzonderlijke groepen. Katten die niet tot dezelfde groep behoren, weigeren vaak om dezelfde kattenbak te gebruiken. In het territorium van iedere kat in huis moeten dan ook een voer- en drinkbakje, kattenbak, slaapplaats, schuilplaats, krabpaal en speeltjes aanwezig zijn.

Ook katten bij u in de straat leven onder een sociale rangorde. Verandering van samenstelling van de aanwezige katten kan er voor zorgen dat uw kat, door stress hiervan, minder graag naar buiten gaat.

Wanneer uw kat verdacht wordt van stressklachten

Belangrijk is om de kat goed te observeren op eventuele symptomen en gedragingen bij stress.
Hoe reageert de kat op mensen in huis is belangrijk om te observeren: zoekt de kat toenadering of worden bepaalde personen uit de weg gegaan en verandert de houding of het gedrag van uw kat in de aanwezigheid van bepaalde personen? Hoe is de respons op andere katten of andere dieren in huis? Hebben ze weleens ruzie met elkaar, tolereren ze elkaar stilzwijgend of vormen ze echt een eenheid?

Gezondheidsklachten door stress

• Blaasproblemen zoals blaasgruis of (steeds terugkerende) blaasontstekingen
• Kale plekken (huidproblemen) vaak aan de achterpoten en de buik door overmatig likken en bijten
• Vermindering van de eetlust en vermageren
• Een verhoogde aanmaak van het stresshormoon cortisol wat op termijn de weerstand verminderd
• Overgeven
• Diarree
• Passiviteit, minder variatie in gedrag en minder willen spelen

Wat kunt u doen om stress te reduceren

Wanneer gezondheidsklachten door stress zich voordoen loont het om de kat (of de groep) te observeren. Dit kan een beter inzicht geven in de situatie zoals die is en mogelijk oplossingen aan het licht brengen om de situatie te verbeteren.

• Stress reduceren!
• Meerdere voerbakjes plaatsen op verschillende plaatsen
• Meerdere kattenbakken plaatsen op verschillende plaatsen en mogelijk in plaats van een “dichte” kattenbak eentje kiezen zonder de bovenkap. LINK hoe kies ik kattenbak. Wanneer andere huisdieren de kat plagen/terroriseren bij bezoek aan de kattenbak kan de kat er niet meer op durven en kan het de behoeftes elders gaan doen. Het kan er ook toe leiden dat de kat even snel een plas doet en nooit echt de tijd neemt om goed uit te plassen, zo kan de kat blaasproblemen ontwikkelen
• Een kattenluik plaatsen die op identificatiechip werkt, zo voorkomt u dat vreemde katten in huis kunnen komen. Een vreemde kat in het territorium is zeer intimiderend
• Zorgen voor een veilige plek om te slapen
• Mocht u een nieuwe kat in huis willen halen leest u dan zeker ook de tips hieromtrent op de pagina adviesbrieven kattengedrag en volg vooral de gegeven adviezen op!
• Ondoorzichtig plakfolie op het onderste deel van de ramen plakken zodat de kat mogelijke buurtkatten niet kan zien kan veel rust geven
• Als u meerdere katten in huis heeft, dan zult u moeten voorzien in alle behoeften per “groep” katten.
• In sommige gevallen kan de beste optie zijn om voor een van de dieren een ander thuis te zoeken.
• Schakel een kattengedragsdeskundige in

Vakantiestress

Katten, maar zéker bange katten kunnen tijdens de vakantie het beste in hun eigen omgeving blijven en verzorgd worden door een bekende. Door de vakantie-oppas op de hoogte te stellen van de normale gewoontes voor de kat en van tevoren kennis te laten maken met de kat kun je wellicht de ergste stress verminderen. Tegenwoordig bestaan er kattenoppascentrales die (tegen betaling) de kat thuis verzorgen.

Begin op tijd (een week voor de vakantie) met het inpakken van de koffers om de kat op de hoogte te stellen van de komende verandering en laat een gebruikt kledingstuk achter voor de kat, zo kan de vakantiestress beperkt worden.

Plaatsing in een pension levert een kat stress op door het verlies van het territorium en de daarbij behorende geuren, maar ook door een onbekende en onvoorspelbare routine, door onbekende verzorgers en door contact met andere katten.

Of een kat zich gemakkelijk aan deze veranderingen aanpast, hangt af van verschillende factoren zoals de stressgevoeligheid, de socialisatie en het pension. Als de kat ondergebracht wordt in een pension, dan is het belangrijk dat er in het pension genoeg ruimte is, toegang tot hoge plekken en een overvloed aan bronnen zoals voer, water, ontlastplekken, rustplekken en verstopplekken. De kat heeft dan de mogelijkheid om controle uit te oefenen op de nieuwe omgeving.

Nodeloos te zeggen dat de echte stress-kat nooit gebaat is bij plaatsing in een pension. Beter is het voor de bange kat om (dan maar) door een onbekende thuis verzorgd te worden.

Plaatsing van het voerbakje

Een rustige plaats, ver van de kattenbak is ideaal voor plaatsing van de voerbak. Indien meerdere “groepen” katten in huis aanwezig zijn dan is het verstandig om voer op verschillende locaties, dus in de verschillende territoria, aan te bieden en ervoor te zorgen dat er een ontsnappingsmogelijkheid is naar een andere ruimte.

Geef ook de “groepen” in hun eigen territorium eten en niet in het territorium van de andere “groep”. Voedsel verstoppen in commerciële of zelf gefabriceerde speeltjes wordt vaak zeer gewaardeerd! Het zorgt voor beweging, tijdverdrijf en bevredigt voor een deel de behoefte van het jagen.

Drinkwater

Veel katten zul je maar weinig zien drinken. Om de kans op urinewegproblemen (al dan niet veroorzaakt door stress) te verkleinen is het altijd een goed idee om dit te stimuleren. De meeste katten vinden een standaard drinkbakje waar hun snorharen de rand raken niet prettig. Ze houden van water dat lekker smaakt of water dat beweegt. Drinkt uw kat uit de kraan, de douchebak, de vaas of uit uw glas, wees dan niet verbaasd. Biedt uw kat opties om water op een leuke en/of lekkere manier binnen te krijgen, een waterfonteintje is hiervan een goed voorbeeld, maar u kunt water ook smakelijker maken door het afgekoelde en zoutloze kookvocht van kip of vis aan te bieden.

Wanneer de kat veel of meer gaat drinken (en plassen) dan normaal kan dit duiden op problemen met de nieren, neemt u in dit geval contact hierover op met de praktijk en lees ook meer over nierproblemen.

Plaatsing van de kattenbak

Katten zijn kritische toiletbezoekers. Zij gaan graag op een schoon toilet en hebben zo hun voorkeur voor het type grit, de geur ervan maar ook voor een dichte bak of juist een open bak (zonder bovenkap). De plaatsing of locatie van de kattenbak (de plaats ten opzichte van voerbakje of drinkbak, plaats in drukke huiskamer of een locatie waar de buurkat recht naar binnen kijkt) lijken onbenullige zaken maar kunnen een wereld van verschil maken.

Daarnaast is de rangorde tussen katten in huis van belang. De bekende stelregel voor het aantal benodigde kattenbakken: “het aantal katten in huis + 1” is correct doch incompleet. Vergeet niet ook te kijken naar het aantal “groepen” in huis + 1 en dat elk territorium (iedere groep in huis) dus minstens één kattenbak voor zichzelf heeft.

Zo kunnen bijvoorbeeld twee kattenbakken prima volstaan in een huis met drie katten, mits deze katten tot één groep behoren. Naast een verminderde kans op het ontstaan van stressgerelateerde blaasontsteking zorgen prettige kattenbak -omstandigheden ervoor dat ook de kans op andere urinewegproblemen sterk afneemt. De gestreste kat zal bij stress het plassen uitstellen (zijn plas ophouden) of niet geheel uitplassen door haast. Zo neemt de kans op het ontstaan van blaasgruis en blaasontsteking enorm toe.

Slaapplaats en schuilmogelijkheid

Iedere kat heeft een veilige en rustige slaapplaats nodig en een plaats om zich terug te trekken en daarmee te “schuilen” voor mens, dier en omgeving (bijvoorbeeld geluid van onweer). Een simpele kartonnen doos volstaat al als schuilplaats. Zorg er voor dat deze schuilplaats buiten het bereik is van (kruipende) kinderen of visite.